Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Оламлар Роббиси Аллоҳга ҳамд, Росулуллоҳ ва уларнинг оилалари , асҳобларига ва қиёмат кунигача У кишининг йўлларига эргашганларга Аллоҳнинг солат ва саломлари бўлсин.
Сўнг:
Аллоҳ йўлидаги азиз биродарларим, шу шаҳарда анжуман ва маърузалар ўтказишга вакил қилинган қўмита, бугунги кечамизнинг мавзуси «Ла илаҳа иллаллоҳ» маъноси ҳақида бўлишлигини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблади.
Мен ҳам шу фикрни маъқулладим, чунки бу калима диннинг асли ва асосидир. Бу шундай калимаки, Аллоҳ бу билан кофир ва муслимнинг орасини ажратди ва барча Росуллар шу калимага даъват қилишди. Шу калима сабаблик Китоблар нозил қилинди, инсон ва жинлар яратилди. Отамиз Одам алайҳиссолату вассаллам шу калимага чақирдилар, то Нуҳ (алайҳиссалом) замонигача улар ва у кишининг зурриётлари шу йўлдан юриб боришди.
Сўнг Нуҳнинг қавмида ширк содир бўлди ва Аллоҳ уларга Нуҳ алайҳиссолату вассалламни юборди. У киши қавмларини Аллоҳни яккалашга чақирардилар ва уларга қуйидаги сўзларни айтардилар: «Эй қавмим, Аллоҳга ибодат қилинглар! Сизлар учун Ундан ўзга бирон (ҳақли) илоҳ йўқдир».[1] Ва шу сингари Ҳуд, Солиҳ, Иброҳим, Лут, Шуайб ва қолган бошқа Росуллар ҳам ўз умматларини шу калимага даъват қилиб, уларни Аллоҳни яккалашга, ихлосни Уни Ўзигагина қилишлик ва Ундан бошқа ибодат қилинадиган нарсаларни тарк этишликка чақиришди. Росулларнинг сўнгиси ва энг афзали бўлмиш Набийимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳам Аллоҳ ўз қавмига мана шу калима билан юборди. У киши қавмларига мана шундай нидо қилдилар: «Эй қавмим, «Ла илаҳа иллаллоҳ» денглар нажот топасиз».[2]
Ва уларни ибодатдаги ихлосни ёлғиз Аллоҳгагина қилиб, уларнинг ота-боболари қилиб келган Аллоҳга ширк келтиришлик, бут-санам, дарахт, тош ва яна бошқа нарсаларга ибодат қилишни тарк этишликка буюрдилар. Лекин мушриклар бу буйруқни инкор этиб, дедилар: «(Шунча) худоларни битта худо қилиб олибдими?! Ҳақиқатан бу жуда қизиқ нарса!»[3] Чунки улар, бут-санамлар, авлиёлар, дарахтлар ва яна бундан бошқа нарсаларга ибодат қилиб, уларга қурбонлик ва назрлар қилишга, улардан ҳожатларини ўташликни ва ўзларидаги ғам-аламларни енгиллатишларини талаб қилишга одатланиб қолган эдилар. Улар (мушриклар) бу калимани инкор этишди. Чунки бу калима Аллоҳдан бошқа уларнинг олиҳаю–маъбудларини ботилга чиқарарди.
Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло «Соффат» сурасининг 35 ва 36-оятларида айтди: «Қачонки уларга Аллоҳдан ўзга ибодатга лойиқ зот йўқ дейилса, кибр-ҳаво қилар эдилар. Ва улар «Ҳали бизлар бир мажнун шоирни деб худоларимизни тарк қилар эканмизми?» дер эдилар».
Улар ўзларининг жоҳилликлари, залолатлари ва қайсарликлари сабаблик Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни мажнун шоир деб номладилар. Ваҳоланки улар у кишининг инсонларнинг содиқроғи, ақллироғи ва амин (ишончли) эканликларини, ҳеч қандай шоир эмасликларини яхши билишарди. Лекин буларнинг барчаси инсонларга нисбатан жоҳиллик, зулм, адоват, хато, ёлғон ва ботил ўхшатишлари эди.
Бас, кимда-ким бу калимани ҳаққи рост амалга оширмаса, маъносини билмаса, унга амал қилмаса, у муслим (мусулмон) эмасдир. Муслим бу шундай инсонки, Аллоҳни яккалайди, барча ибодатларни Унинг Ўзигагина хослайди, Унинг учун намоз ўқиб, рўза тутади, Унинг ёлғиз Ўзига дуо қилади, Ундангина ёрдам сўрайди, назр, қурбонлик ва бошқа ибодат турларини Унинг Ўзигагина қилади.
Ҳеч қандай шак-шубҳасиз Аллоҳ субҳанаҳу ва таологина ибодатга ҳақли Зот эканлигини, Ундан бошқа барча нарсалар набий, фаришта, авлиё, санам, дарахт ёки жин бўладими буларнинг ҳаммаси ибодатга ҳақли эмасликларини билади. Ибодат Аллоҳ таолонингина ҳаққидир. Шунинг учун Аллоҳ азза ва жалла айтди: «Роббингиз Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни амр этди».[4] Яъни Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни буюрди ва васият қилди. Мана шу «Ла илаҳа иллаллоҳ»нинг маъносидир. Ва бу Аллоҳдан ўзга ҳақли маъбуд йўқ дегани, нафий (инкор этишлик) ва исботдир. Аллоҳдан бошқа илоҳларни нафий қилиб, илоҳликни Аллоҳ субҳанаҳу ва таологагина исбот қилишлик. Аллоҳдан бошқани илоҳлик сифати билан сифатлаш ботилдир, илоҳлик Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг Ўзигагина собит бўлган ҳаққидир. Азза ва жалла айтганидек: «Бунга сабаб Аллоҳнинг Ўзигина ҳақиқий Илоҳ экани ва сизлар Уни қўйиб илтижо қилаётганлар эса ботилнинг ўзи экани, ҳамда, шак-шубҳасиз, Аллоҳ Ўзигина энг юксак ва буюк зот эканлигидир».[5]
Ибодат қилишлик якка Аллоҳгагинадир. Аммо кофирларнинг Аллоҳдан бошқага ибодатни сарф қилишлари ботил ва бу сифатни ўз ўрнига қўймасликдир. Аллоҳ таоло айтди: «Эй инсонлар, сизларни ва сизлардан илгари ўтганларни тақво эгалари бўлишингиз учун яратган Роббингизга ибодат қилингиз».[6]
Аллоҳ таоло «Фотиҳа» сурасида айтди, ва бу энг улуғ сурадир: «Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина мадад сўраймиз».[7] Аллоҳ мўминларни «Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина мадад сўраймиз» дейишга буюрди. Яъни Сенинг Ўзингагина ибодат қиламиз ва Сенинг Ўзингдангина мадад сўраймиз. Азза ва Жалла айтди: «Аллоҳгагина ибодат қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар».[8] Ва Аллоҳ таолонинг сўзи: «Ҳолбуки улар фақат ягона Аллоҳга, у зот учун динни холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга буюрилган эдилар».[9] Ва Аллоҳ Азза ва Жалла айтди: «Бас (эй мўминлар), гарчи кофирлар ёмон кўрсалар-да, Аллоҳга — У зот учун динни холис қилган ҳолингизда дуо-илтижо қилингиз!».[10] Ва субҳанаҳу таолонинг қовли: «Бас сиз Аллоҳга — У зот учун динингизни холис килган ҳолда ибодат қилинг! Огоҳ бўлингизким, холис дин ёлғиз Аллоҳникидир».[11] Бундан ташқари яна кўплаб оятлар борки, уларнинг ҳаммаси Аллоҳ субҳанаҳу ва таологина ибодатга ҳақли Зот эканлигига ва махлуқотларнинг бу нарсада ҳеч қандай улушлари йўқлигига далолат қилади. Мана шу «Ла илаҳа иллаллоҳ»нинг маъноси, тафсири ва ҳақиқатидир, яъни ибодатни якка Аллоҳгагина хослаб, Ундан бошқасидан бу нарсани нафий (инкор) қилади.
Маълумки, Аллоҳдан бошқага ибодат қилишлик мавжуд. Бут-санамларга, Фиравнга, фаришталарга, Росуллар ва солиҳ инсонларга ибодат қилишлик воқеъ бўлди. Лекин буларнинг ҳаммаси ботил ва ҳаққа хилофдир. Ибодат қилинишга ҳақли Зот эса якка Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодир.
Юқорида зикр қилиб ўтканимиздек, «Ла илаҳа иллаллоҳ» калимаси нафий ва исботдан ташкил топган. Ким бўлишидан қатъий назар Аллоҳдан бошқага ибодат қилишликни нафий қилиб, ибодатни якка Аллоҳга исбот қилишликдир. Жалла ва Аъла ҳалили Иброҳим алайҳиссалом ҳақида хабар берганидек, у киши оталари ва қавмларига айтдилар: «Албатта мен сизлар ибодат килаётган бутлардан покдирман. Магар мени яратган зотгагина (ибодат қилурман). Бас, албатта У мени (Ҳақ динга) ҳидоят қилажак. У (Иброҳим) ўшани (яъни ўзининг ёлғиз Аллоҳга ибодат қилиши ҳақидаги сўзни ўзидан кейин келадиган зурриёт-авлодлари ҳам унга) қайтишлари учун ўз ортида қолгувчи сўз қилди».[12] Ва Аллоҳ таолонинг қовли: «Сизлар учун Иброҳим ва у билан бирга бўлган кишиларда (уларнинг кофирларга қилган муносабатларида) гўзал намуна бордир. Эслангиз, улар ўз қавмларига: «Дарҳақиқат, бизлар сизлардан ва сизлар Аллоҳни қўйиб ибодат қилаётган бутларингиздан безормиз. Бизлар сизлар (ишониб, «ибодат» қилаётган бут-санамлар)ни инкор этдик. Токи сизлар ёлғиз Аллоҳга иймон келтиргунларингизча сизлар билан бизнинг ўртамизда мангу адоват ва ёмон кўриш зоҳирдир», дедилар».[13]
Ва мана шу қовл барча Росулларнинг қовли бўлган. Чунки Аллоҳ таолонинг мана бу қовлидаги: «Сизлар учун Иброҳим ва у билан бирга бўлган кишиларда гўзал намуна бордир» деганида барча Росуллар назарда тутилган. Яъни У киши билан бирга бўлганлар Росулларнинг аввалгиларию-охиригиларидир, Уларнинг даъватлари У кишининг даъватларидир. Уларнинг сўзлари эса Аллоҳдан бошқага ибодат қилиш ва ўзига ибодат қилинишидан рози бўлган ва шу нарсага чақирган маъбудлардан пок бўлишлик бўлган. Мўминга ҳам мана шу нарсалардан пок бўлиши, уларга ибодат қилишликни инкор этмоғи ва ибодатга ҳақли Зот бўлмиш якка Аллоҳга иймон келтирмоғи лозим бўлади. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло юқорида ўткан Иброҳим алайҳиссалом оталари ва қавмларига айтган оятда деди: «Албатта мен сизлар ибодат қилаётган бутлардан покдирман. Магар мени яратган зотгагина (ибодат қилурман)». У кишини ва У кишидан бошқаларни яратган Зот Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодир. Чунки у (Иброҳим алайҳиссалом) Аллоҳга ибодат қилишдан пок бўлмадилар, балки Аллоҳдан бошқага ибодат қилишдан покдирлар. Шундай қилиб пок бўлишлик Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан бошқага ибодат қилишликдангина бўлади. Аммо барча махлуқотларни яратган, йўқдан бор қилган ва уларни турли неъматлар билан озиқлантирган Зот Аллоҳ субҳанаҳу ва таологина ибодатга ҳақлидир.
«Ла илаҳа иллаллоҳ» калимаси далолат қилган маъно, шу калимадан тушуниладиган фаҳм ва шу калиманинг ҳақиқати Аллоҳдан бошқага ибодат қилишдан пок бўлишлик, уларни инкор этишлик, уларни ботиллигига эътиқод қилишлик ва ибодат якка Аллоҳ таолонингина ҳаққи эканлигига иймон келтиришликдир. Жалла ва Аъланинг қуйидаги сўзининг маъноси ҳам шудир: «Бас, ким тоғутга куфр келтириб, Аллоҳга иймон келтирса, у ҳеч ажраб кетмайдиган мустаҳкам ҳалқани ушлабди».[14] Тоғутга куфр келтиришнинг маъноси, тоғутларга ибодат қилишни инкор этиб, улардан пок бўлишликдир.
Аллоҳдан бошқа барча ибодат қилинган нарсаларнинг номи тоғутдир. Аллоҳдан бошқа барча маъбудлар тоғут деб номланади. Ибодат қилинадиган бут-санамлар, дарахт, тош ва юлдузлар тоғутлардир. Шу каби кимгаки ибодат қилинса ва у шу нарсадан рози бўлса, Фиръавн, Намруд ва шу икковига ўхшайдиганларга ҳам тоғут дейилади. Демак, шайтонлар ҳам тоғутдир, чунки улар ширкка чақирадилар. Аммо кимгаки ибодат қилинса ва у бу нарсага рози бўлмаса тоғут ҳисобланмайди, Набийлар, солиҳлар ва фаришталар сингари. Дарҳақиқат, тоғут жин ва инсонлардан бўлган, ўзларига ибодат қилишга чақирадиган шайтонлардир.
Аммо Росул, Набий, солиҳ ва фаришталар эса бу нарсалардан пок ва тоғут эмасдирлар. Чунки улар ўзларига ибодат қилинишидан қайтардилар, бу нарсадан огоҳлантирдилар ва ибодат қилишлик Аллоҳ таолонингина ҳаққи эканлигини баён қилдилар. Азза ва Жалла айтганидек: «Бас, ким тоғутга куфр келтирса» яъни Аллоҳдан бошқага ибодат қилишликни инкор этса, бу нарсалардан пок бўлиб рад қилса ва буларнинг ботиллигини баён қилса деганидир. «Аллоҳга иймон келтирса» яъни Аллоҳ таолонинг ҳақли маъбуд эканлиги, Унинг Ўзигина ибодатга ҳақли Зот, У барча оламларнинг Роббиси, Унинг Холлақ (яратувчи), Аълийм (билувчи), барча нарсаларнинг Роббиси ва Подшохи, барча нарсани билувчи, Ўз қулларининг устидан Қоҳир (ғолиб) Зотлиги, У субҳанаҳу ва таоло аршнинг, осмоннинг устида эканлигига, илми барча маконлардалиги, У Жалла ва Аъла ибодатга ҳақли Зот эканлигига иймон келтиришликдир. Иймон Аллоҳдан бошқага ибодат қилишдан пок бўлишлик, уларни инкор этишлик, уларнинг ботиллигига эътиқод қилишлик ва Аллоҳ таологина ибодатга ҳақли эканлигига иймон келтиришлик билангина тўғри ва комил бўлади. Ва мана шу Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг «Ҳаж» сурасидаги қовлининг маъносидир: «Бунга сабаб Аллоҳнинг Ўзигина ҳақиқий Илоҳ экани ва сизлар Уни қўйиб илтижо қилаётганлар эса ботилнинг ўзи экани, ҳамда, шак-шубҳасиз, Аллоҳ Ўзигина энг юксак ва буюк зот эканлигидир».[15] «Луқмон» сурасида эса: «Бунинг боиси Аллоҳнинг Ўзигина Ҳақ (илоҳ) экани, улар (яъни мушриклар Аллоҳни) қўйиб илтижо қилаётган бутлари эса ботил нарса экани ва Аллоҳнинг Ўзигина энг юксак ва буюк зот эканлигидир».[16] Ва бу юқорида ўтган оятларнинг ҳам маъносидир: «Эй инсонлар, сизларни ва сизлардан илгари ўтганларни тақво эгалари бўлишингиз учун яратган Роббингизга ибодат қилингиз».[17] Ва Жалла ва Аъланинг қовли: «Аллоҳгагина ибодат қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар».[18]
«Ҳолбуки улар фақат ягона Аллоҳга, у зот учун динни холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга буюрилган эдилар».[19] Ва яна бундан бошқа оятлар.
|
